નાલંદા વિદ્યાપીઠ વિશે જાણીએ.... વિશેષ લેખ. 💐💐💐💐💐🌍

 નાલંદા વિદ્યાપીઠ વિશે જાણીએ.... 

👉ઘણા દુર્લભ ગ્રંથોનો જબરદસ્ત સંગ્રહ ધરાવતી નાલંદા વિદ્યાપીઠ!

અલગાભાગે નાલંદા વિદ્યાપીઠના અવશેષ મળે છે, વિશ્વની 400 વર્ષની શ્રેષ્ઠ શાળા તરીકે પ્રખ્યાત હતી! અહીં ઘણા દુર્લભ ગ્રંથોનો એક મહાન સંગ્રહ હતો.. 

મગધ સામ્રાજ્યમાં લગભગ તે જ સમયે નાલંદા વિદ્યાપીઠની સ્થાપના થઈ રહી હતી જ્યારે હૂન આક્રમણકારોએ તક્ષશિલા વિદ્યાપીઠને પુનર્જીવિત કરી હતી. મગધના મહારાજા શકદિત્ય (એટલે ​​કે ગુપ્ત રાજવંશ સમ્રાટ કુમાર ગુપ્તા: નાલંદાને તેમના ટૂંકા સમયમાં વિદ્યાપીઠ તરીકે વિકસિત કરી હતી. આ વિદ્યાપીઠનું પ્રારંભિક નામ 'નલવિહાર' હતું. નાલંદા વિદ્યાપીઠ ઘણા બિલ્ડિંગ્સનું ખૂબ મોટું સંકુલ હતું. તેમાં મોટી ઇમારત હતી - રત્નાસાગર, રત્નોદધી અને રત્નરંજક! 'મન મંદિર' સૌથી વધુ વહીવટી તંત્ર ધરાવતું મકાન હતું. આગળ 1197 માં, બખ્તિયાર ખિલજીએ આ શાળાને બાળી નાખી. અગાઉ, નાલંદા વિદ્યાપીઠ વિશ્વની સૌથી જાણીતી વિદ્યાપીઠ હતી.

આ શાળામાં પ્રવેશ માટે સખત પરીક્ષા આપવી પડતી હતી. ચીની પ્રવાસી હ્યુએન સાસંગે 10 વર્ષ અહીં અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમના ગુરુ શીલભદ્ર આસામના હતા. હ્યુએન સાંગે આ શાળાની પ્રશંસામાં સમૃદ્ધ લેખન કર્યું છે...

👉 નાલંદા વિદ્યાપીઠ 

પ્રાચીન ભારતના શૈક્ષણિક ઇતિહાસમાં મગધ (એટલે અત્યારનું બિહાર) પ્રદેશનું નામ સોનેરી અક્ષરોમાં લખવું પડશે. પટનાની પૂર્વમાં ૪૦ માઈલ પર નાલંદા હતું. તે ગામનું મૂળ નામ વટગામ હતું. તે ઠેકાણે વર્ષ ૧૮૧૨ થી વર્ષ ૧૮૩૮ના કાળમાં ઉત્ખનન થયું. તેના પરથી આ વિદ્યાપીઠની શોધ થઈ. નાલ એટલે કમળ. બુદ્ધ ચરિત્રમાં કમળને વધારે મહત્ત્વ હતું. તેના પરથી નાલંદા નામ પડ્યું હશે. આ પ્રાચીન વિદ્યાક્ષેત્ર ૧૬૦૦ ફૂટ લંબાઈ ધરાવતું અને ૪૦૦ ફૂટ પહોળું હતું. ફાહીયાન, વ્હૂએનત્સંગ ઇત્યાદિ ચીની પ્રવાસીઓએ અહીં સાત માળનું મકાન હતું, એમ કહ્યું છે. ઠેકઠેકાણે કમળના સરોવરો હતા. નાલંદા વિદ્યાપીઠના પ્રમુખ શીલભદ્ર પાસે વ્હૂએનત્સંગે ૧૫ માસ અધ્યયન કર્યું હતું. જાગતિક કીર્તિ ધરાવતા આ વિદ્યાપીઠમાં ૨ સહસ્ર શિક્ષક અને ૧૦ સહસ્ર વિદ્યાર્થીઓ હતા.

            શિક્ષકો અને વિદ્યાર્થીઓના નિવાસની વ્યવસ્થા અહીં હતી. ઇત્સિંગ નામક ચીની પ્રવાસી અહીં ૧૦ વર્ષો સુધી રહ્યો હતો. તેણે તેના પ્રવાસવર્ણનમાં લખી રાખ્યું કે, વિદ્યાપીઠનો પરિસર ૭ ચો.મા. હતો. ત્યાં પ્રવેશ લેનારા પ્રત્યેક વિદ્યાર્થીની કસોટી પરીક્ષા લીધા પછી જ યોગ્ય વિદ્યાર્થીને પ્રવેશ આપવામાં આવતો હતો. આ વિદ્યાપીઠને પ્રકાશમાન કરવાનું શ્રેય ગુપ્ત વંશના રાજાઓને, તેમજ સમ્રાટ હર્ષવર્ધનને ફાળે જાય છે. આ વિદ્યાપીઠમાં અનેક વિષયોનું ઉત્કૃષ્ટ શિક્ષણ પ્રદાન કરવામાં આવતું હતું. અર્થશાસ્ત્ર અને તત્ત્વજ્ઞાન આ મહત્ત્વના વિષયો, તે ઉપરાંત ખગોળશાસ્ત્ર, આરોગ્યશાસ્ત્ર, ધાતુશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર, યોગવિદ્યા, શિલ્પકળા, વાસ્તુકળા, ચિત્રકળા, સ્થાપત્યકળા અને ૧૮ સંપ્રદાય આ વિષયોનો પાઠ્યક્રમમાં સમાવેશ થતો હતો. બૌદ્ધ ધર્મ ઉપરાંત જૈન અને હિંદુ ધર્મનું પણ તત્ત્વજ્ઞાન અત્રે શીખવવામાં આવતું હતું. ન્યાયશાસ્ત્ર, વ્યાવહારિક જ્ઞાનનું અધ્યયન થતું હતું. નાલંદા ખાતેનું ગ્રંથાલય વિશેષ પ્રસિદ્ધ હતું. તેનું નામ ધર્મગંજ હતું. રત્નસાગર, રત્નોદધિ, રત્નરંજક એવાં ત્રણ મોટાં ગ્રંથાલયો હતાં. મુખ્ય મકાન ૯ માળનું હતું. અહીંના ગ્રંથાલયમાં લાખો ગ્રંથ રાખવામાં આવ્યા હોવા જોઈએ. આટલો વિશાળ ગ્રંથસંગ્રહ સમગ્ર જગતમાં બીજે ક્યાંય પણ ન હતો. ઇત્સિંગે તેના ૧૦ વર્ષોના વાસ્તવ્ય દરમિયાન આશરે ૫ લાખ શ્લોક અને ૪૦૦ સંસ્કૃત હસ્તલિખિતોનું ચીની ભાષામાં ભાષાંતર કર્યું અને આ જ્ઞાનનો અણમોલ વારસો તેના દેશમાં લઈ ગયો. ૧૩મા સૈકાના આરંભમાં બખત્યાર ખિલજી નામક મુસલમાન સુલતાને નાલંદા પર આક્રમણ કરીને ત્યાંના મકાનો નષ્ટ કર્યાં. ગ્રંથસંગ્રહ બાળી નાખ્યો. અનેક વિદ્વાન આચાર્ય અને વિદ્યાર્થીઓને જીવે મારી નાખ્યા.

   સુસંગત મહત્વ અને સુંદર સ્થાપત્ય. જો તમને historical રેકોર્ડ્સ મળે, તો પછી તમે જુઓ છો કે નાલંદામાં ઘણાં historical આકર્ષણો છે. નાલંદા યુનિવર્સિટીના અવશેષો આ સ્થળનું મુખ્ય આકર્ષણ છે. નાલંદા જિલ્લાના શ્રેષ્ઠ પર્યટન સ્થળો વિશે જાણવા આ લેખ વાંચો. નાલંદા યુનિવર્સિટી, નવા નાલંદા બિહાર, સૂરજપુર મંદિર, સૂર્ય મંદિર, હ્યુએન સાંગ મેમોરિયલ હોલ, નાલંદા પુરાતત્વીય સંગ્રહાલય, સરિપુત્રનો સ્તૂપ, બિહાર શરીફ, કુંડલપુર, બાકરા મંદિર, ગાઓન મંદિર, મહાન સ્તૂપ આ બધા સ્થળો નાલંદા જિલ્લાનું મુખ્ય આકર્ષણ છે. મધ્યયુગીન કાળના મોટાભાગના પ્રાચીન સ્થાપત્ય અહીં હાજર છે. તમે આ સુંદર લક્ષ્યસ્થાનમાં કોઈપણ સમયે મુલાકાત લઈ શકો છો પરંતુ શિયાળો એ નાલંદા જિલ્લાની મુલાકાત લેવાનો શ્રેષ્ઠ સમય છે.

👉 નાલંદા યુનિવર્સિટી વિશે 8 આશ્ચર્યજનક તથ્યો..

નાલંદા યુનિવર્સિટી, આશરે 2,500 વર્ષ પહેલાં બૌદ્ધ સાધુઓ દ્વારા સ્થાપિત, કલા અને શીખવા માટેના શ્રેષ્ઠતાનું એક અસાધારણ કેન્દ્ર હતું. 'નાલંદા' એ ત્રણ સંસ્કૃત શબ્દો ના + આલમ + ડાના સંયોજન દ્વારા લેવામાં આવ્યું, જેનો અર્થ છે કે 'ભેટ બંધ ન કરવી' knowledge '. 700 વર્ષ પહેલાં નાલંદામાં નાશ કરવામાં આવ્યું હતું ત્યાં સુધી વિદ્વાનો અહીં નાલંદામાં પ્રેક્ટિસ કરતા તે જ હતા.. જ્યારે નાલંદા તેની ટોચ પર હતું, ત્યારે તે લગભગ 10,000 ગૌરવપૂર્ણ વિદ્યાર્થીઓ અને પંદર સો શિક્ષકોની વિશ્વ વિખ્યાત ફેકલ્ટીનું યજમાન હતું. તેમનો અભ્યાસ કરતા વિદ્યાર્થીઓ ફક્ત બૌદ્ધ ન હતા; તેઓ વિવિધ અન્ય સંસ્કૃતિઓ અને ધાર્મિક માન્યતાઓ સમાવે છે. અહીં શિક્ષણ સંપૂર્ણ રીતે મફત હતું અને આ સ્થાનને નાલંદા નામ આપવાનો આ મુખ્ય હેતુ છે, કારણ કે નાલંદાના અંતમાં ‘દા’ શબ્દ ‘દાના’ માટેનો ટૂંકા સ્વરૂપ હતો, જેનો અર્થ હતો ‘ભેટ’. નાલંદા યુનિવર્સિટી એ કોઈ શંકા છે કે જે ભારતીય હતી, તે છે અને આવનારી જનરેશન માટે ગર્વ કરશે. પરંતુ, શું તમને લાગે છે કે તમારે નાલંદા યુનિવર્સિટી વિશે પૂરતી માહિતીની જરૂર છે? તો આ યુનિવર્સિટી વિશે 8 ખરેખર આશ્ચર્યજનક તથ્યો વિશે જાણો... 

 👉 બૌદ્ધિક અને આધ્યાત્મિક 

નાલંદા યુનિવર્સિટીનો મુખ્ય ઉદ્દેશ મોટાભાગના બૌદ્ધિક અને આધ્યાત્મિક પરિપક્વ વ્યક્તિઓનો ઉજ્જવળ બનાવવાનો હતો, જે સમગ્ર સમાજના વિવિધ પાસાઓ માટે લાયક અને ફાળો આપશે. આજે, વિશાળ યુનિવર્સિટી વિશેની માત્ર દસ ટકા માહિતી છે અને આપણે મુખ્યત્વે 5th મી સદીથી ચિની યાત્રાળુઓ ફા-હિએન, 7th મી સદીથી હ્યુએન ત્સંગ અને 13મી સદીથી ફરીથી આઇ-ત્સિંગ હોવા જોઈએ. નાલંદામાં તેમના રોકાણ દરમિયાન તેઓએ જોયેલી વિવિધ ઇવેન્ટ્સના તેમના રેકોર્ડિંગ્સ અમને તેના ઉત્કૃષ્ટ યુગ દરમિયાન નાલંદાના અનુમાનિત પાત્ર પ્રદાન કરે છે.

 👉 Buddhist - બૌદ્ધ સાધુઓએ પ્રથમ ત્યાં એક અધ્યયન કેન્દ્રની સ્થાપના કરી:

નાલંદાની સ્થાપના બૌદ્ધ સાધુઓ દ્વારા ધ્યાન માટે યોગ્ય સ્થાન બનાવવાના મૂળ હેતુ સાથે કરવામાં આવી હતી. તે વર્ણવવામાં આવ્યું છે કે ગૌતમ બુદ્ધ અનેક વખત નાલંદા ખાતે રહ્યા હતા અને સાધુઓને અનુકૂળ અને જન્મજાત શિક્ષણ અને ધ્યાન વાતાવરણ પ્રદાન કરવા માટે તેમના વિવિધ શૈક્ષણિક કેન્દ્રો અહીં ઉભા કરવામાં આવ્યા હતા.

 👉 ગુપ્ત વંશ દરમિયાન નાલંદા યુનિવર્સિટીની સ્થાપના:

Historical અધ્યયન અને પુરાવા સૂચવે છે કે નાલંદાની પ્રખ્યાત યુનિવર્સિટીની સ્થાપના કુમારગુપ્ત, પ્રખ્યાત ગુપ્ત સમ્રાટના શાસન દરમિયાન કરવામાં આવી હતી. પ્રજાવર્મન અને ઝુઆનઝંગ, બંનેએ તેમને યુનિવર્સિટીના બિછાવેલા સ્થાપક તરીકે ટાંક્યા હતા, જે સ્થળ પર મળેલા સીલ દ્વારા પણ સાબિત થાય છે.

👉 લાઇબ્રેરી:

નાલંદા યુનિવર્સિટીની શકિતશાળી પુસ્તકાલયને ધર્મ ગુંજ કહેવામાં આવતું હતું, જેનો અર્થ સત્યનો પર્વત હતો. તે સમયે તે વિશ્વના બૌદ્ધજ્ knowledge નું અત્યંત પ્રતિષ્ઠિત અને પ્રખ્યાત ભંડાર હતું. લાઇબ્રેરી સેંકડો અને હજારો ગ્રંથોના પુસ્તકોનું બનેલું હોવાનું કહેવાય છે. આ તે હકીકતથી સ્પષ્ટ છે કે મુસ્લિમ આક્રમણકારો દ્વારા આગ ચાંપી દેવામાં આવી હતી, તે સમયે તેને સંપૂર્ણપણે બળીને લગભગ 3-6 મહિના થયા હતા. નાલંદા યુનિવર્સિટીની લાઇબ્રેરીમાં ત્રણ મુખ્ય ઇમારતોની રચના કરવામાં આવી હતી, જે લગભગ નવ વાર્તાઓ સુધી પહોંચી હતી. આ ત્રણ પુસ્તકાલયની ઇમારતોને તેમના સંબંધિત નામો દ્વારા બોલાવવામાં આવી હતી, 

જેમાં રત્નાસાગર-ધ સી ઓફ જ્વેલ્સ, રત્નારાજક-ડેલિટર ઓફ જ્વેલ્સ અને રત્નોદાધી-ધ મહાસાગર, જ્વેલ્સનો સમાવેશ થાય છે.

 👉 અભ્યાસક્રમ:

તિબેટીયન પરંપરા મુજબ, યુનિવર્સિટીમાં "ચાર ડોક્સગ્રાફી" રાખવામાં આવી હતી, જે નાલંદામાં શીખવવામાં આવતી હતી. આમાં શામેલ છે:

સર્વસ્વિવદ સૌત્રાન્તિકિકા સર્વસ્તિવાડા વૈભૈતિકમિત્મત્ર, અસગાની મહાયણ દર્શન અને વસુબંધુમાધ્યામાકા, નાગાર્જુનનું મહાયાન દર્શન

 👉 Administration. વહીવટ:

યજિંગના લખાણો અનુસાર નાલંદા યુનિવર્સિટીમાં વહીવટ અને ચર્ચાની બાબતોમાં રહેલ સાધુઓ સહિત દરેકની વિધાનસભાની જરૂર પડે છે અને વિધાનસભામાં હાજર દરેક લોકોએ સંયુક્તપણે નિર્ણય પર સહમતિ મેળવી હતી. યુનિવર્સિટીની વહીવટી તંત્ર, એક રીતે, લોકશાહી હતી.

 👉 બૌદ્ધ ધર્મ પર પ્રભાવ:

મોટાભાગના વિદ્યાર્થીઓ વજરાયણ અને મહાયાન સંસ્કૃતિની તિબેટીયન બૌદ્ધ સંસ્કૃતિઓનો સમાવેશ કરે છે, જેમાં નાલંદાના શિક્ષકો પણ શામેલ હતા. મહાન વિદ્વાન ધર્મકીર્તિ, જે બૌદ્ધ પરમાણુવાદના પ્રાથમિક સિદ્ધાંતવાદીઓમાંના એક તરીકે ઓળખાય છે અને ભારતીય દાર્શનિક તર્કશાસ્ત્રના ભૂદ્દીસ્ટ સ્થાપકોમાંના એક તરીકે પણ કહેવામાં આવે છે.

 👉 અવશેષો:

આજ સુધી, નાલંદા યુનિવર્સિટીમાં અહીં ઘણી બધી વિનાશકારી રચનાઓ ટકી છે. ખોદાયેલા ખંડેર લગભગ 150,000 ચોરસ ફૂટ મીટરના ક્ષેત્રમાં વિસ્તૃત હોવાનું જાણવા મળે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે નાલંદા યુનિવર્સિટીમાં અવશેષો હજુ પણ અવ્યવસ્થિત છે.

   

      અમદાવાદ સ્થિત આર્કિટેક્ટ્સ વાસ્તુ શિલ્પ કન્સલ્ટન્ટ્સે ઐતિહાસિક નાલંદા યુનિવર્સિટીને માસ્ટરપ્લાન કરવાની સ્પર્ધા જીતવા એલીઝ અને મોરિસન અને સ્નેહેટ્ટા તરફથી સ્પર્ધા યોજાઈ હતી... 

 વિજેતા યોજનાની પસંદગી તેના ‘વૈચારિક આયોજન, વિચારની સ્પષ્ટતા અને નાલંદાની દ્રષ્ટિ આગળ ધપાવવાની ક્ષમતા’ માટે કરવામાં આવી હતી.

 એક નિવેદનમાં વાસ્તુ શિલ્પએ કહ્યું: ‘અમે નાલંદા યુનિવર્સિટીને ભવિષ્યના કેમ્પસ તરીકે કલ્પના કરીએ છીએ, વૈશ્વિક શિક્ષણના મોખરે અને બૌદ્ધિક ઉત્કૃષ્ટતાના કેન્દ્રમાં છે..... 

© Pro.Dr. V.K.Trivedi 

     Divinity35.com

Photo courtesy - Wikipedia

નોંધ-આ માહિતી બ્લોગ પર મુકવાનો હેતુ જ્ઞાનમાં વધારો કરવાનો છે.